Globale erfovereenkomst of familiepact: streven naar evenwicht

We schonken al aandacht  aan de geldigheidsvoorwaarden voor erfovereenkomsten en de toegelaten punctuele erfovereenkomsten. Eén van de belangrijke vernieuwingen in het nieuwe erfrecht is echter de globale erfovereenkomst.

Vanaf 1 september 2018 bestaat namelijk de mogelijkheid om dergelijke overeenkomst af te sluiten. Synoniemen voor een globale erfovereenkomst zijn  ‘familiale erfovereenkomst’  of  ‘familiepact’. Ouders kunnen met hun kinderen, eventueel kleinkinderen, afspraken maken over een nog niet-opengevallen nalatenschap.

Gemoedsrust en familiale vrede zijn mooie motieven om een globale erfovereenkomst te overwegen.

Wat is een globale erfovereenkomst?

Een globale erfovereenkomst is een overeenkomst tussen ouder(s) en al hun vermoedelijke erfgenamen in de rechte neerdalende lijn. Bedoeling is om de evenwichtige verdeling tussen hen vast te stellen. Men kan hierbij niet alleen rekening houden met schenkingen maar ook met de specifieke persoonlijke of professionele situatie van bijvoorbeeld één van de kinderen. Het grote voordeel van de globale erfovereenkomst is dat,  bij het openvallen van de nalatenschap, niemand nog kan terugkomen op de schenkingen die iedere afstammeling gekregen heeft.

In globale erfovereenkomst is geen regeling voor de volledige nalatenschap van de ouder(s) zoals ze is samengesteld op het ogenblik van overlijden. Neen, het is een regeling voor de situatie zoals ze is op datum van de overeenkomst.

Wie zijn de partijen bij de overeenkomst?

Bij een dergelijk familiepact moeten de ouder(s) en alle vermoedelijke afstammelingen partij zijn. Dit impliceert tevens dat bij een vooroverlijden van een kind diens plaatsvervullers, i.e. de kleinkinderen, moeten worden betrokken.

Het is absoluut uitgesloten dat vermoedelijke afstammelingen worden genegeerd. Kinderen kunnen wel akkoord gaan met een generatiesprong ten voordele van de eigen kinderen, namelijk een gehele of gedeeltelijke toebedeling van de grootouders aan de kleinkinderen.

Wat als er na het sluiten van de erfovereenkomst een nieuwe afstammeling opdaagt? De nieuwkomer kan niet de nietigheid vorderen van de globale erfovereenkomst. Er is m.a.w. geen impact op de geldigheid van de overeenkomst. De uitwerking van de overeenkomst blijft echter zonder gevolg voor de later opdagende erfgenaam in rechte neerdalende lijn. In praktijk betekent dit dat deze inkorting en/of inbreng kan vorderen van de in de overeenkomst opgenomen schenkingen, toegekende voordelen en schuldvorderingen. Deze giften worden wel geacht gelijk te zijn gedaan aan alle bij de overeenkomst betrokken vermoedelijke erfgenamen.

Stiefkinderen zijn ook niet vergeten. Het is immers toegelaten om toebedelingen aan de eigen kinderen van de echtgenoot (of wettelijk samenwonende partner) op te nemen in de erfovereenkomst. Voorwaarde is wel dat geen afbreuk mag  worden gedaan aan het verplichte evenwicht tussen de afstammelingen in recht neerdalende lijn van de beschikkende ouder.

Wie op het ogenblik van de erfovereenkomst echtgenoot is van de beschikker kan tussenkomen in de erfovereenkomst en aldus toestemmen met de gemaakte afspraken. Behoudens andersluidende bepaling betekent dit dat de echtgenoot afziet van de vordering tot inkorting ten aanzien van de schenkingen en voordelen opgenomen in de globale erfovereenkomst. Bij niet tussenkomst is de globale erfovereenkomst zonder gevolg voor deze echtgenoot. Diegene die pas na de erfovereenkomst echtgenoot wordt kan nooit inkorting vorderen van de in de overeenkomst opgenomen schenkingen en voordelen.

Evenwicht is essentieel

Eén van de basisprincipes van de globale erfovereenkomst is namelijk de bevestiging dat er een evenwichtige regeling is getroffen voor alle vermoedelijke erfgenamen in rechte neerdalende lijn. Evenwicht is evenwel geen synoniem voor een volmaakte gelijkheid. Het is in zekere mate een subjectief gegeven.

Zo kan niet alleen rekening gehouden worden met overdrachten die bij de erfovereenkomst gebeuren maar ook met schenkingen uit het verleden, al dan niet gedaan binnen of buiten erfdeel. Opvulling met een schuldvordering is eveneens mogelijk. Het is bijvoorbeeld mogelijk om aan één kind het voornaamste vermogensbestanddeel worden toebedeeld met daaraan gekoppeld de verplichting om de andere kinderen te vergoeden.

Het is ook mogelijk om voordelen, die per definitie geen schenking zijn, mee te betrekken in de overeenkomst. Dergelijke voordelen kunnen immers meespelen bij het bepalen van het evenwicht.  Denk bijvoorbeeld aan het kosteloos in de ouderlijke woning wonen, het betalen van dure opleidings- en studiekosten of dienstengiften. Die laatste komen in de praktijk vaak voor: ouders helpen bij het verbouwen van een woning, bij tuinonderhoud of de opvang van kinderen. Dergelijke voordelen kunnen immers meespelen bij het bepalen van het evenwicht.

De specifieke persoonlijke professionele situatie van elk van de vermoedelijke erfgenamen kan zoals gezegd eveneens in de weegschaal worden gelegd.

Alle schenkingen?

Het is niet noodzakelijk dat alle schenkingen of voordelen worden opgenomen in de globale erfovereenkomst. Enkel die schenkingen en voordelen waarmee rekening is gehouden bij het bepalen van het evenwicht moeten worden opgenomen. In concreto moeten partijen duidelijk maken hoe zij het evenwicht hebben opgevat en dat zij dit aanvaarden. Zijn beide ouders partij dan wordt het evenwicht bekeken vanuit de totaliteit van schenkingen en voordelen die elke afstammeling-erfgenaam heeft gekregen.

Gevolgen van de erfovereenkomst

Het grote voordeel van een globale overeenkomst is dat men met een “propere lei” begint. Ouders hebben met alle vermoedelijke erfgenamen in neerdalende lijn samengezeten en hebben schenkingen en voordelen kunnen bespreken. Men zet werkelijk een streep onder wat in het verleden aan bepaalde kinderen is geschonken. Ook de voordelen die aan bepaalde kinderen zijn toegekend blijven toegekend.

Later kan men op grond van gewone benadeling niet meer terugkomen op de gemaakte afspraken. Opletten blijft het uiteraard voor de nietigheid bij het niet respecteren van de formaliteiten en wettelijke vereisten. Betwistingen op basis van klassieke wilsgebreken of gekwalificeerde benadeling blijven wel mogelijk.

Meer info?

Raadpleeg de juristen bij aternio indien u meer informatie wenst over de globale erfovereenkomst.

Volg aternio op LinkedIn voor meer finance, tax & legal nieuws.