Wanneer is een testament gebrekkig? En wat dan?
Een testament opstellen lijkt eenvoudig: u bepaalt wat er na uw overlijden met uw bezittingen gebeurt. De redactie ervan moet echter met de nodige zorg gebeuren. Een testament is immers één van de belangrijkste juridische documenten die iemand kan opstellen. Toch gebeurt het regelmatig dat een testament niet voldoet aan de wettelijke vereisten. Wat dan in de praktijk leidt tot discussie tussen erfgenamen met soms aanzienlijke juridische en fiscale gevolgen. Wat maakt een testament gebrekkig? Wat gebeurt er als een testament juridisch onzeker is?
Welke soorten testamenten bestaan er?
Een testament is een akte waarbij de testator, voor de tijd dat hij niet meer in leven zal zijn, over
het geheel of een deel van zijn goederen beschikt, en die hij kan herroepen. (art. 4.132, § 3 BW).
Het Burgerlijk Wetboek voorziet drie erkende basisvormen van testamenten, elk met eigen voorwaarden.
- Eigenhandig testament. De testator schrijft het testament volledig met de hand, voorziet het van een datum en ondertekent het. Andere formaliteiten zijn er niet.
- Notarieel testament. Dit testament wordt opgesteld door een notaris. Dit voorkomt de meeste geschillen over de vorm, maar niet noodzakelijk over de inhoud.
- Internationaal testament. Een minder bekende en minder formalistische vorm waarbij de testator het testament (dat mag getypt zijn) overhandigt aan een notaris, die een officiële akte opstelt.
Wanneer is een testament gebrekkig?
Een testament kan om verschillende redenen gebrekkig zijn. Niet elk gebrek leidt tot nietigheid, maar het kan wel juridische onzekerheid veroorzaken en erfgenamen met discussies of procedures opzadelen. We onderscheiden inhoudelijke, formele en interpretatiegebreken.
Inhoudelijke gebreken
De inhoud van een testament moet in overeenstemming zijn met de wet. Een testament kan ongeldig of betwistbaar zijn als het in strijd is met wettelijke bepalingen of fundamentele rechtsprincipes.
- Handelingsbekwaamheid van de testator. De testator moet op het moment van de opmaak van het testament wilsbekwaam zijn. Een testament kan worden aangevochten als blijkt dat de testator niet meer helder kon denken door bijvoorbeeld dementie, een beroerte of zware medicatie.
- Invloed van derden (dwang of misbruik van omstandigheden). Als een erfgenaam kan aantonen dat de testator onder druk werd gezet, bedreigd of gemanipuleerd werd bij het opstellen van het testament, kan dit leiden tot vernietiging ervan.
- Verboden erfstellingen en bepalingen. De wet legt bepaalde beperkingen op aan wat iemand mag nalaten. Zo is een “erfstelling over de hand” (waarbij een goed meerdere keren na elkaar wordt nagelaten) meestal niet toegestaan, en mag een testament niet in strijd zijn met de reservataire erfgenamen (bv. kinderen hebben altijd recht op een minimumdeel van de nalatenschap).
- Onmogelijkheden en strijd met openbare orde. Bepaalde voorwaarden in een testament kunnen nietig zijn, bijvoorbeeld als de testator bepaalt dat een erfgenaam enkel iets krijgt als hij of zij nooit trouwt.
- Onbekwame begunstigden. Sommige personen mogen wettelijk niet erven via testament, zoals notarissen en zorgverleners die de testator begeleidden in de laatste levensfase.
Formele gebreken
Zelfs als de inhoud van een testament correct is, kan het alsnog gebrekkig zijn als het niet aan de wettelijke vormvereisten voldoet.
- Gebreken bij een eigenhandig testament: niet volledig met de hand geschreven door de testator, geen datum of een onvolledige/onleesbare datum, geen handtekening van de testator, gebruik van onduidelijke of onleesbare bewoordingen.
- Gebreken bij een notarieel testament: de testator heeft het testament niet persoonlijk verklaard en goedgekeurd, formele fouten in de akte die door een rechtbank als fundamenteel worden beschouwd.
- Gebreken bij een internationaal testament: niet correct neergelegd bij een notaris, onjuiste ondertekening door de testator.
Interpretatieproblemen
Soms is een testament niet formeel of inhoudelijk fout, maar zorgt de onduidelijke formulering voor problemen bij de uitvoering ervan. Denk oa aan:
- Dubbelzinnige bepalingen. De testator schrijft: “Mijn huis gaat naar Jan en Piet.” Is dit 50/50? Of moet de ene het huis erven en de ander het vruchtgebruik krijgen? De testator vermeldt “... mijn bankrekening bij ING”, maar heeft er meerdere.
- Tegenstrijdige bepalingen. Een testator schrijft in het ene deel van zijn testament dat zijn partner alles krijgt, maar later staat dat zijn kinderen het huis erven.
- Verouderde inhoud. Een testator kan een woning nalaten die hij al verkocht heeft, wat mogelijk leidt tot vragen over wat de erfgenaam dan nog krijgt.
Wat zijn de gevolgen van een gebrekkig testament?
Een gebrekkig testament betekent niet automatisch dat het volledig genegeerd wordt. De gevolgen hangen af van de aard van het gebrek.
Er is sprake van absolute nietigheid wanneer de geschonden regel van openbare orde is en dus in hoofdzaak de bescherming van het algemeen belang beoogt. Deze nietigheid kan door iedere belanghebbende worden ingeroepen. De nalatenschap wordt dan afgewikkeld volgens de wettelijke erfopvolging. Voorbeelden van absolute nietigheid zijn: een testament dat een verbod op hertrouwen als voorwaarde oplegt aan een erfgenaam, een testament opgesteld door een arts in plaats van de testator, een testament dat gezamenlijk wordt opgesteld door meerdere personen
Bij testamenten zal het vaak gaan om een relatieve nietigheid omdat de geschonden regel in
hoofdzaak de bescherming van een particulier belang beoogt. Enkel de beschermde personen kunnen zich op deze nietigheid beroepen. Een vormgebrek in het testament is een voorbeeld van relatieve nietigheid dat na het overlijden van de testator door de erfgenamen vrijwillig kan worden bevestigd of uitgevoerd.
Wat zegt de Vlaamse fiscus?
De Vlaamse belastingadministratie (Vlabel) moet bij de erfbelasting rekening houden met een testament zolang het niet formeel ongeldig wordt verklaard. Dit betekent:
- bij een vormgebrekkig testament: als erfgenamen het testament vrijwillig uitvoeren, moet Vlabel het erkennen;
- bij een ontwerp of kopie van een testament: als de erfgenamen het document bevestigen, moet Vlabel dit accepteren.
- bij een betwist testament: Vlabel kan geen nietigheid inroepen zolang de erfgenamen het testament erkennen.
De fiscus kan zich dus niet zomaar beroepen op de ongeldigheid van een testament als erfgenamen het zelf bekrachtigen door er na het overlijden van de testator uitvoering aan te geven. Het is duidelijk dat de bevestiging van het gebrekkig testament door de erfgenamen een cruciale stap is. Een gebrekkig testament kan alsnog rechtskracht krijgen als de erfgenamen het bevestigen. Dit kan op verschillende manieren:
- het testament vrijwillig uit te voeren;
- een verklaring af te leggen waarin ze de geldigheid erkennen;
- een dading te sluiten waarbij alle partijen akkoord gaan over de uitvoering.
Zodra erfgenamen instemmen met de uitvoering van het testament doen zijn afstand doet van hun aanspraak op de (relatieve) nietigheid en moet Vlabel de fiscale gevolgen daarvan respecteren en erfbelasting heffen conform hetgeen is voorzien in het testament.
Conclusie
Een vormgebrekkig testament hoeft niet noodzakelijk tot juridische of fiscale problemen te leiden. Zolang erfgenamen akkoord gaan met de bevestiging of de uitvoering van het gebrekkig testament, zal de fiscus het testament aanvaarden. Voor wie een testament opstelt, blijft de boodschap duidelijk: een zorgvuldig opgesteld document voorkomt mogelijke problemen achteraf, zowel juridisch als fiscaal.
U denkt na over uw nalatenschap of uw vermogensplanning? Heel goed! Een denkoefening waarbij aternio u graag van dienst is.
Volg aternio op LinkedIn voor meer finance, tax & legal nieuws.
